Shiva Sutras

Inleiding

De strekking is dat de Shiva Sutras vanuit het absolute aan Vasagupta geopenbaard werden. Agama is de naam van dit soort tantrische teksten met een goddelijk gezag. Het Kasmir Shaivisme staat ook wel bekend als Trika vanwege de drietallen die er in voorkomen. Het drietal Shiva – Shakti – Nara is er één van.

De drie zijn: Shiva (zuiver bewustzijn), Shakti (zijn energetische en creatieve aspect) en Nara (het individu). Shiva is lumineus bewustzijn met een vrije wil. Shiva’s zelfbewuste, energetische aspect (Shakti) behoort hem toe. De visie van Trika is immers non-duaal. Shakti is de poort naar en het gezicht (mond) van Shiva. Shiva en Shakti zijn één, net als vuur en zijn warmte. Als zodanig is de uiteindelijke werkelijkheid (Shiva-Shakti) volmaakt, creatief, wijs, tijdloos en grenzeloos. En dat zijn wij mensen (Nara) ook, zij het in beperkte vorm.

Latere teksten, zoals de Spanda Karikas accentueren het energetische aspect (Shakti), terwijl de Pratyabhijna Hridayam de filosofische weg naar herkenning van het absolute (Shiva) toont. De Vijnana Bhairava Tantra bevat 112 meditaties die ieder voor zich tot Shiva leiden.

Deze Nederlandse interpretatie is gebaseerd op de Engelse vertalingen van Swami Lakshman Joo¹, Jaideva Singh² en Shakarananda³. Vergeet echter nooit het Italiaanse adagium “traduttore traditore”, vertalen is verraad! Iedere vertaling is een interpretatie. Mediteer en lees dus zo veel mogelijk Shaivistische geschriften om Vasagupta’s mystieke pad te doorgronden.

Sambhavopaya – de weg van het bewustzijn

Als mensen hebben we dikwijls het gevoel te kort te schieten, een knagend gevoel van onvolkomenheid. We zijn begerig naar bezit, erkenning of verlossing uit onze actuele situatie. Waarom? Omdat we ons niet bewust zijn van onze ingeboren volmaaktheid die inherent is aan Shiva’s vrije wil. Shamhavopaya, de absolute weg naar Shambu (Shiva, Bhairava), loopt via meditatieve oriëntatie op het bewustzijn, op de herkenning dat wij niet verschillen van zuiver gewaarzijn. Het is een eenpuntig verblijf in de gedachteloze staat.

De energie van de adem moet niet ingaan of uitgaan. Het centrum (sushumna) ontvouwt door het oplossen van gedachten. Zo bereikt men de staat van Bhairava.

Vijnana Bhairava Tantra 26 

1. Absoluut bewustzijn is de bron van alles.
2. Onwetendheid hiervan is onvrijheid. Weet hebben van onwetendheid is geen bevrijding.
3. Onvrijheid ontstaat ook door het afdalen van eenheid naar dualiteit (mayiya mala) en door vroegere handelingen (karma).
4. Woorden en letters beperken onze kennis.
5. Het plots ontvlammen van absoluut bewustzijn is Bhairava⁴.
6. Meditatie op de wielen van energie (chakra’s) beëindigt het relatieve universum.
7. Aldus ervaart de onverschrokken yogi de vierde staat (turiya⁵) in zowel waken, dromen als de diepe slaap.
8. Waken is kennis van de relatieve wereld.
9. Dromen zijn gedachtespinsels.
10. In diepe slaap is het gewaarzijn vergeten.
11. De meesterlijke yogi is de genieter van deze drie toestanden.
12. Dit genieten is verbazingwekkend.
13. Zo’n yogi ervaart de goddelijke vrije wil.
14. Al dat gezien wordt speelt zich af in zijn eigen lichaam.
15. In het hart van zijn geest is alles een spel van het bewustzijn.
16. Vanuit absoluut bewustzijn wordt de macht van het relatieve opgeheven.
17. Zijn juiste begrip is gebaseerd op deze kennis.
18. Voortdurend gewaarzijn van het absolute is het opperste geluk.
19. Hier toont zich de almacht van absoluut bewustzijn.
20. Het overstijgt de beperkingen van de elementen en staat buiten ruimte en tijd.
21. Deze juiste visie verleent meesterschap over het universum.
22. Verenigd met de oceaan van bewustzijn bereikt de yogi de kracht van het allerhoogste.

Shaktopaya – de weg van energie

Soms voelen we dat onze kennis te kort schiet. Dat er iets is dat we zouden moeten weten om onze intrinsieke heelheid te herontdekken. Waarom? Omdat we niet bewust zijn van de volmaakte goddelijke wijsheid. Shaktopaya, de weg van de energie (Shakti, Bhairavi) vraagt ons om te werken met de inhouden van de geest. We kunnen onze denkwijzen, niet onderzochte veronderstellingen en emoties zuiveren. Ook kunnen we ons oriënteren op de ruimte tussen twee ademhalingen, twee gedachten of twee bewegingen. Zuiver bewustzijn manifesteert zich in die leemte. Het is een meditatie, een ononderbroken gewaarzijn van deze leemtes.

O Bhairavi, als men de aandacht richt op de leegtes aan het einde van de in- en uitademing dan openbaart de glansrijke Bhairava zich door zijn energie.

Vijnana Bhairava Tantra 25

1. De geest vereenzelvig zich met absoluut bewustzijn door mantra.
2. Vurige beoefening leidt tot realisatie.
3. De essentie van mantra is absoluut bewustzijn.
4. De yogi die aangetrokken wordt door het relatieve vervalt in een droom van onwetendheid.
5. Spontane kennis van het absolute leidt echter tot onbegrensd bewustzijn van Shiva.
6. De leermeester (guru) is de weg.
7. Hij schenkt de discipel kennis van alle woorden en letters.
8. Het lichaam wordt een plengoffer in het vuur van het bewustzijn.
9. Kennis van het absolute is het zaligste voedsel.
10. Als de kennis van het absolute vervaagt keert de zoeker terug naar de droomwereld van het relatieve.

Anavopaya – de weg van handeling

Mensen voelen zich soms onmachtig in dit leven. Want we zijn dikwijls verstrikt zijn in onheilzame geheugensporen en ingesleten gewoontepatronen uit het verleden. Hierbij onderschatten we onze kracht die voortkomt uit de almacht van het absolute. De anavopaya, de weg van het individu (ana), is de weg van de lichamelijke handeling. Onbaatzuchtig handelen (karma yoga), rituelen (puja), asana (houdingen), pranayama (ademhalingsoefeningen) en mudra’s (gebaren) behoren tot dit pad.

De uitademing moet stijgen met de mantra "sa" en de inademing moet dalen met de mantra "ham". Zo ontstaan de twee aandachtspunten (visarga) vóór de neus en in het hart. Men vindt de volledigheid van Bhairava door aandacht in de bronnen van in- en uitademing.

Vijnana Bhairava Tantra 24 

Verzen 1 – 20

1. Het individu heeft een beperkte geest.
2. Zijn beperkte kennis leidt tot onvrijheid.
3. Bij gebrek aan onderscheidend denken wordt de ware aard van de werkelijkheid verhuld (maya⁷).
4. De principes van het lichaam (tattva’s⁸) moeten opgelost worden in hun oorsprong.
5. Hiervoor dient de yoga van controle over de energiestromen (nadi’s), beheersen van de elementen (bhuta’s) en het bewustzijn losmaken van de elementen⁹.
6. Buitengewone vermogens zijn een sluier voor de onwetenden.
7. Meesterschap van de ware kennis ontstaat alleen door het wegnemen van alle versluieringen (maya).
8. Voor de ontwaakte baadt de wereld in stralend licht.
9. Hij danst door de wereld.
10. Zijn Zelf is het schouwtoneel.
11. Zijn zintuigen zijn de toeschouwers.
12. Hij bereikt het licht van de rede.
13. De ontwaakte is volkomen vrij.
14. Zijn vrijheid strekt zich overal uit.
15. Hij richt zich op het licht van absoluut bewustzijn.
16. Gelukzalig is hij, ondergedompeld in de oceaan van het absolute.
17. Het onderscheid tussen subject en object verdwijnt.
18. Kennis van het absolute vernietigt de cyclus van geboorte en dood.
19. Voortdurende waakzaamheid is geboden om die kennis niet te verliezen.

Verzen 20 – 45

20. Hij doordrenkt waken, dromen en diepe slaap met de vierde staat (turiya).
21. Hij moet zichzelf in het absolute werpen.
22. Inademing (prana) en uitademing (apana) lossen op in het centrale kanaal (sushumna).
23. De yogi kan echter terugvallen uit de vierde staat (turiya).
24. Door oriëntatie op het absolute raakt hij er weer in gevestigd.
25. De ontwaakte yogi wordt gelijk aan Shiva.
26. Al zijn handelen is devoot.
27. Zijn spreken is als een heilige mantra.
28. Hij verspreid zijn kennis als een gave.
29. Hij is een bron van wijsheid.
30. Het universum ontstaat door zijn energie (Shakti).
31. Net als het bestaan en oplossen van het universum.
32. Desondanks verblijft hij onverstoord in absoluut bewustzijn.
33. Pijn en plezier liggen buiten zijn denken.
34. Vanuit het absolute wordt hij niet geraakt door pijn en plezier.
35. De onwetende is wel onderhevig aan goede en kwade daden (karma).
36. Vrij van differentiatie en verschillen schept de ontwaakte een nieuw universum.
37. Zijn creativiteit komt tot bloei.
38. De vierde staat (turiya) verlevendigt zijn waken, dromen en diepe slaap.
39. Hij keert in de relatieve wereld van lichaam, zintuigen en objecten steeds terug naar het absolute.
40. Buiten de vierde staat (turiya) wordt men geregeerd door begeerte.
41. Vrij van begeerte, verkerend in de vierde staat (turiya), verdwijnen de beperkingen van het individu.
42. Bevrijd van begeerte, het lichaam beschouwend als een verhulling, is hij gelijk aan Shiva, de volmaakte realiteit.
43. Er bestaat een natuurlijk verband tussen de levenskracht (prana) en absoluut bewustzijn.
44. Door niet-aflatende aandacht verdwijnt de levenskracht (prana) uit het linker- (ida) en rechterkanaal (pingala) naar het centrum (sushumna) en bereikt men het absolute.
45. Dan ziet de yogi altijd het goddelijke, zowel binnen als buiten.

Anupaya – de directe weg

Hoewel niet opgenomen in de Shiva Sutras is er nog een weg: een spontane verlichting zonder tussenkomst van teksten of leermeesters. Het is eigenlijk geen weg. Je bent al verlicht!

Je hoeft het Zelf niet te bereiken want het is immer aanwezig.
Je hoeft het Zelf niet te verkondigen want het verlicht zichzelf.
Je kunt het Zelf niet te verhullen of ontdekken want niemand kan het bedekken.
Je kunt het Zelf niet binnengaan want er is niemand die er gescheiden van is.

Abhinavagupta, Tantraloka

Figuur 2

Referenties en voetnoten

1. Lakshman Joo, Siva Sutras. The Supreme Awakening, Universal Shaiva Fellowship, 2001. ↩︎
2. Singh, J, Siva Sutras. The Yoga of Suprime Identity, Motilal Barnasidass, 1988 (inclusief het commentaar van Kshemaraja) ↩︎
3. Shankarananda, Consciousness is Everything. The Yoga of Kashmir Shaivism, Shaktipat Press, 2003. ↩︎
4. Bhairava is Shiva in zijn meest afschrikwekkende vorm. De eerste lettergreep betekent ofwel angst (bhaya) ofwel lumineus (bhA) en dit zijn beide eigenschappen van Bhairava. Zijn schreeuw (ravayati) doordringt het hele universum. Hij verjaagt de onwetendheid en verlicht het ganse universum. Bhairava is de leraar van alle spirituele zoekers. Hij leeft als innerlijke leraar in ons hart. Wij kunnen Bhairava slecht bereiken door de genade en de energie van zijn geliefde Bhairavi (Shakti). ↩︎
5. Letterlijk de vierde. Turiya is de vierde staat voorbij de drie bewustzijnstoestanden van waken, dromen en de droomloze slaap. Verwant aan samadhi en de ervaring van zuiver gewaarzijn, groot bewustzijn (Chaitanya, Chit), Shiva, het Zelf (atman, aham), Groot hart (hridaya), het absolute, enzovoort. ↩︎
6. Vers 24 en 25 lijken op elkaar. Maar in vers 25 is er geen mantra en alleen maar aandacht voor de adempauzes (dus shaktopaya). In vers 24 gaat de aandacht voor de adem gepaard met mantra’s. Dat maakt het tot anavopaya. ↩︎
7. Maya is de beperking die het absolute (Shiva) zich uit vrije wil oplegt. Maya is als een sluier die het absolute verhult. Het is een principe van onderscheid en differentiatie en als zodanig ook de oorzaak van dualiteit in de relatieve wereld. ↩︎
8. De 36 principes (tattva’s) van het Kashmir Shaivisme staan in Figuur 2. Dit vers spoort ons aan om de weg van manifestatie (van het transcendente naar het immanente) om te keren. Om grovere tattva’s op te lossen in subtielere tattva’s. Om van het relatieve naar het absolute te reizen, van dualiteit naar non-dualiteit. Het Shavisme kent meerdere principes boven de meer bekende purusha en prakriti uit de klassieke yoga. Purusha slaat in het Shaivisme echter op de individuele ziel (jiva). De onderliggende niveaus zijn identiek aan de principes uit de yoga en samkhya. ↩︎
9. De elementen (bhuta’s) zijn aarde, water, vuur, lucht en ruimte ook in figuurlijke zin. Via pranayama kan de energie van de nadi’s zich concentreren in het centrale kanaal van de sushumna. De andere methodes refereren aan beheersing van de zintuigen (pratyahara), concentratie (dharana) en meditatieve absorptie (samadhi). ↩︎

Heer, luister naar de beschrijving van mijn pijn en plezier:
Samen met U zijn is mijn genot.
Gescheiden van U zijn is mijn pijn.

Uit de Hymnen aan Shiva van Utpaladeva (10e eeuw)