Yoga nidra als godin van de slaap? Dat is voor mij een nieuwe invalshoek. Want yoga nidra staat meestal bekend als een ontspanningsoefening. Met als doel het bewust beleven van de droomloze slaap.
Godin yoga nidra
De godin van de slaap (Yoganidra) wordt in de vroegste Indiase geschriften genoemd. Zo ook in een mythisch verhaal over het ontstaan van de wereld. India kent een cyclisch tijdsbeeld waarin de wereld verschijnt, bestaat en weer verdwijnt. De goden Brahma (schepper), Vishnu (onderhouder) en Shiva (vernietiger) zijn er verantwoordelijk voor. Na iedere vernietiging van het universum volgt een schier oneindig lange tijd waarin de god Vishnu slaapt.
Het verhaal gaat dat Vishnu dan slaapt op de rug van de duizendkoppige koning der slangen. Die heet Ananta of Sesha en hij is bewaarder van alle schatten op aarde. Vishnu verkeert in een diepe droomloze slaap, een kosmische yoga nidra, terwijl hij drijft op de oerzee.
Ondertussen wordt de god Brahma belaagt door twee duivels die hij maar niet kan bedwingen. Vishnu moet hem helpen, maar die is niet te wekken uit zijn diepe slaap. Dan verschijnt de godin Yoganidra ten tonele1. Brahma prijst haar verzorgende en verkoelende eigenschappen net zo lang tot Yoganidra zich manifesteert. Yoganidra wekt Vishnu die vervolgens de twee duivels verslaat. Zo worden Brahma en het universum alsnog gered. Yoganidra is dus zo machtig dat zelfs de goden afhankelijk zijn van haar genade!
Is het vreemd dat er een godin van de slaap bestaat? Zeker niet. Ook de Griekse mythologie kent een god Hypnos (Somnos in het Latijn). Hypnos wordt afgebeeld als jongeman met een papaver en een drinkkelk in de hand. Hij is de bron van ons woord hypnose, een soort trance tussen waken en slapen in. En Somnus vinden we terug in het slaapwandelen, somnambulisme. Dat is een halfbewuste toestand tijdens de slaap.
Yoga nidra als methode of einddoel?
Yoga nidra heeft al twee andere betekenissen:
- een ontspanningsmethode die kan leiden tot de droomloze slaap met een spoor van bewustzijn, en
- een synoniem voor samadhi, het hoogste yoga meditatiestadium en tevens einddoel van deze ontspanningsmethode.
Als ontspanningsmethode is yoga nidra tamelijk recent. Satyananda ontwikkelde yoga nidra rond 1960 op basis van oudere technieken uit de tantra (nyasa). Nyasa betekent “plaatsen” en het is een systematische reis van het bewustzijn door het lichaam. Als methode begint yoga nidra ook met aandacht voor de lichaamsonderdelen, vervolgt dan met aandacht voor gevoelens, gedachten en beelden en eindigt met een verstild bewustzijn. Na langdurig beoefening leidt de methode tot een droomloze slaap met een spoor van bewustzijn. Dit in tegenstelling tot de onbewuste droomloze slaap die we elke nacht beleven.
Yoga nidra is ook een veel ouder begrip uit de Indiase spiritualiteit. Het staat synoniem voor samadhi, het hoogste meditatiestadium2. Een vroege commentator (Vyasa) beweert zelfs dat yoga gelijk staat aan samadhi. Al twee eeuwen voor onze jaartelling zien we yoga nidra in de Mandukya Upanishad. En uiteraard is het daar geen meditatiemethode (zoals hierboven) maar een bewustzijnstoestand. Het duidt op een gedachteloos, gelukzalig bewustzijn dat lijkt op bewuste droomloze slaap. De geest is er vrij van alle gedachtegolven en toch heerst er een gevoel van aanwezigheid, bewustzijn en gelijkmoedigheid (sat-chit-ananda). Dit is het doel van yoga en het wordt bereikt door diepe meditatie of gevorderde yoga nidra. Het is de poort tot het absolute (turiya) voorbij alle gebruikelijke bewustzijnstoestanden van waken, slapen en dromen.
Yoga nidra als methode en doel van de methode. Is dat verwarrend of ongebruikelijk? Niet perse. Yoga heeft namelijk ook twee betekenissen: de beoefening en het einddoel van de beoefening.
Een vrouwelijk perspectief
Yoga nidra is in het westen gepopulariseerd door mannen: Swami Satyananda, Richard Miller, Swami Rama en Janakananda voorop. Maar gelukkig zijn er tegenwoordig ook vrouwelijke leraressen, zoals Uma Dinsmore, Swami Pragyamurti en Tracee Stanley. Zij geven yoga nidra een nieuwe invalshoek.
Zo nodigt Stanley je uit om voor yoga nidra een gebedje op te zeggen aan de godin. De diepe slaap is uitermate verzorgend en helend en dat zijn kwaliteiten van een godin, de oermoeder. De diepste slaap brengt je tot rust maar opent ook de deuren naar de prachtigste en krachtigste aspect van jezelf.3 Het aanroepen van de godin sluit mooi aan bij bhakti yoga, de yoga van devotie. Laten wij dankbaar zijn voor de gaven van de diepste slaap!
Sommige mannelijke leraren hechten aan een heel vast yoga nidra protocol. Iemand als Tracee Stanley gaat daar veel losser en creatiever mee om. Ook dat is een aanwinst.
Hier eindigt het verhaal over yoga nidra – de godin van de slaap. Beoefen yoga nidra met toewijding en gedurende langere tijd! Deze schitterende beoefening zal zeker vrucht dragen.
Voetnoten
- Deze mythe staat in de Devī Mahatmya (1.65-85), onderdeel van de Markandeya Purana. Zie ook Karline McLain, India’s Immortal Comic Books: Gods, Kings, and Other Heroes (Bloomington: Indiana University Press, 2009), p. 91. ↩︎
- Opgelet: samadhi heeft vele betekenissen afhankelijk van de spirituele traditie (klassieke yoga, vedanta, hatha yoga, boeddhisme) en het historische tijdperk. Bovendien zijn er verschillende niveaus van samadhi. ↩︎
- Stanley, Tracee. Radiant Rest: Yoga Nidra for Deep Relaxation and Awakened Clarity (p. 23). Shambhala. Kindle Edition ↩︎