De hartmantra Sauḥ is de belangrijkste mantra uit het Kasjmir Shaivisme. Het heeft dezelfde status als de mantra Om in het hindoeïsme. We onderzoeken hier de klank en betekenis van deze mantra. We eindigen met een korte meditatie op de hartmantra.
Uitspraak
De mantra Sauḥ staat hierboven in het Devanagari (Sanskriet) met zijn transliteratie ernaast. De S klinkt als de Nederlandse S. De klank AU komt voor in onze “auto”. Het laatste teken, een dubbele punt of ḥ, is de zogenaamde visarga. Het is een geaspireerde klank, een extra uitademing. Het klinkt als auH, maar dan zonder de H echt uit te spreken.
Mantra
Een mantra is een formule of spreuk met een bijzondere spirituele lading. Het meest bekende voorbeeld is “Om”, de pranava of Omkara in het hindoeïsme. Om is de oerklank, de bron van het universum en alle andere mantra’s. In een oudere Vedische spelling wordt het uitgesproken als Aum. Om is een bija-mantra, letterlijk “zaad” mantra of zaadklank meestal bestaande uit één lettergreep zonder woordelijke betekenis.
Etymologisch gezien bestaat het woord mantra uit “man” , dat denken betekent. Het achtervoegsel “tra” slaat op gereedschap, instrument of methode. Dus is de mantra een instrument voor de geest. De mantra is het instrument dat het denken beschermt, uitbreidt en bevrijdt. In het Kasjmir Shaivisme is bevrijding de vereniging van het beperkte individu met het absolute bewustzijn van Bhairava (Shiva).
Er is een tak van yoga, mantra yoga of japa yoga, waarbij het reciteren van mantra’s als meditatietechniek gebruikt wordt. Als hulpmiddel bij het tellen van de mantra wordt vaak een kralensnoer (mala) gebruikt. Heel bekend zijn snoeren met 108 kralen van sandelhout of tulsi. Na veelvuldige beoefening ontstaat de mantra spontaan in het bewustzijn (ajapa japa). Sommigen hebben de staat van verlichting bereikt louter en alleen door de kracht van het herhalen van een mantra.
Hartmantra SAUḤ
Het hart is een belangrijk mystiek symbool in het Kasjmir Shaivisme. Het is het Zelf van Bhairava (Shiva) en zijn godin Shakti. Shiva en Shakti horen bij elkaar als vuur en hitte. Ze zijn onafscheidelijk. Hun verblijfplaats is zuiver bewustzijn (chaitanya) en onbeperkte gelukzaligheid (ananda). Het wordt weerspiegeld in de mantra’s SAUḤ, OM en AHAM1.
Het Kasjmir Shaivisme kent een geraffineerde mystieke leer van de Sanskriet letters en taalklanken (fonemen). Enerzijds kunnen woorden en letters onze kennis inperken en gebonden houden aan het alledaagse. Anderzijds kunnen de taalklanken van mantra’s ons bevrijden uit de dualiteit en ons leiden naar het allerhoogste non-duale bewustzijn. Mantra’s zijn krachtige middelen voor spirituele bevrijding. Deze paradox past helemaal in het Kasjmir Shaivisme waarin het hele universum een spel is van het bewustzijn van Bhairava (Shiva).
De verborgen mantra
De teksten van het Kasjmir Shaivisme trachten de SAUḤ mantra verborgen te houden voor niet-ingewijden. Abhinavagupta, 10e -eeuws Kasjmiri filosoof en mysticus, verbergt de S als de “derde Brahman”, de AU als “de veertiende klinker” en de geaspireerde visarga als “de heer van de maanstanden”. De oningewijde zou hier nooit de zaadklank SAUḤ van kunnen maken!
De SAUḤ mantra verhult een wereld aan betekenissen. Zowel Abhinavagupta als zijn leerling Kshemaraja gaan hierop gaan hier dieper op in2 . Abhinavagupta laat ons weten dat een bija-mantra geen woordelijke betekenis heeft en een bijzondere vibratie in het bewustzijn veroorzaakt die zichzelf verlicht. De mantra vertraagt tevens de adem waardoor het centrale kanaal in het ruggenmerg ontwaakt (sushumna) om toegang tot het gedachteloze bewustzijn te verlenen (nirvikalpa). Bija-mantra’s zijn dus een instrument voor verlichting.
Mystiek van de taalklanken in SAUḤ
De afzonderlijke taalklanken (fonemen) van de mantra SAUḤ hebben ieder een mystieke betekenis. Zo staat de S voor het absolute, het stralende licht (prakasha) en zelfbewustzijn (vimarsha) van Shiva-Shakti. De AU wijst op de drievoudige vermogens van Shiva als de iccha – jnana – kriya shakti, de drietand of driehoek van onbeperkte wil – alwetendheid – almacht. De visarga Ḥ refereert aan de absolute vrijheid en onafhankelijkheid van Shiva (svatantrya). Deze begrippen zijn uitgewerkt in Figuur 1 hieronder en in Tabel 1 van de Pratyabhijna Hridayam.
Een andere, maar vergelijkbare mystieke uitleg verwijst naar het drietal nara – Shakti – Shiva3. Nara is de beperkte mens met de 31 kwaliteiten (tattva’s) van aarde tot en met maya (Figuur 1). De eerste klank SA dat staat voor het “zijn” van het individu Nara. De klank AU slaat weer op de drievoudige vermogens (Shakti) van iccha – jnana – kriya. De visarga Ḥ combineert de scheppingskrachten van Shiva en Shakti. Samen symboliseren de fonemen in SAUḤ het drievoudige nara – Shakti – Shiva.
Eigenlijk is SAUḤ een destructieve mantra. De mantra is in staat om alle 36 principes (tattva’s) op te rollen tot de hoogste staat van Shiva. Alsof de krachten van een majestueuze boom teruggebracht worden tot zijn oorsprong, de kiemkracht van een klein zaadje. De kwaliteiten van de beperkte mens, de drievoudige vermogens en de scheppingskrachten van Shakti worden alle teruggebracht tot Shiva, bron van het universum.
Meditatie met hartmantra SAUḤ
Meditatie met de mantra SAUḤ brengt je in contact met de subtiele vibratie (spanda) van de absolute werkelijkheid. Het is een krachtige mantra die het liefst onder begeleiding beoefend wordt.
Zit in een gemakkelijke meditatiehouding en richt je aandacht op de hartstreek (anahata chakra). Herhaal de mantra in stilte. Laat de klank resoneren in het hart als een subtiele vibratie in de hartruimte. Adem in met de mantra SAUḤ. Uitademend leidt de echo van de mantra naar de stilte van de leegtepauze. Als er gedachten, beelden of herinneringen opkomen dan keer je weer vriendelijk terug naar mantra in de hartstreek. Uiteindelijk laat je de mantra oplossen in het gewaarzijn. Bereik zo de staat van éénpuntige meditatieve absorptie. Dit is het zuivere gewaarzijn van Shiva en dat ligt voorbij gedachten, tijd en ruimte.
Hier eindigt de uitleg van de hartmantra SAUḤ uit het Kasjmir Shaivisme. Meer informatie over het Kasjmir Shaivisme is te vinden bij de Lakshman Joo Academy.
Figuur 1
Er staat een korte uitleg van Figuur 1 in Self Realization in Kashmir Shaivism, The Oral Teaching of Swami Lakshmanjoo, State University New York, 1994, pp 56 -66.
Voetnoten
- De mantra AHAM betekent “Ik” en verwijst naar “Ik- bewustzijn”, het Zelf van Shiva-Shakti. Symbolisch bestaat het uit A (Shiva), HA (Shakti) en M (daar waar Shiva en Shakti oplossen in het allerhoogste bewustzijn van Paramashiva). Tijdens meditatie kun je de adembeweging visualiseren in het ruggenmerg, van het perineum tot aan de kruin. Adem in naar boven met de klank “A”. Adem uit naar beneden met de klank “HAM”. ↩︎
- Ortega y Gasser, P.E.. The Triadic Heart of Shiva, State University of New York Press, Albany, 1989, pp 174 – 181. ↩︎
- Hughes, J. (editor), Self Realization in Kashmir Shaivism. The Oral Teachings of Swami Lakshmanjoo, State University Press, New York 1994, pp 68 – 69. ↩︎