Wat is mystiek en waaruit bestaat de mystieke ervaring? Daar geeft dit artikel een antwoord op.
Wat is mystiek?
Allereerst – wat is mystiek? Het antwoord hangt nogal af van diegene aan wie je het vraagt. Een christelijk mysticus heeft het over cognitio Dei experimentalis, ervaringskennis van god. De Upanishads verhalen over de
de vereniging van de individuele ziel (atman) met het Al (Brahman). Een raja yogi wil het onderscheid tussen de geest (purusha) en het stoffelijke (prakriti) realiseren. En de boeddhist zoekt naar nirvana, de uitdoving van alle verlangens. Een zenmeester zou kunnen zwijgen, zijn meditatiehouding tonen of fluisteren dat het over het grote mysterie van leven en dood gaat.
Kortom, zoveel richtingen, zoveel antwoorden. En hiermee is ook het New Age adagium “paths are many, truth is one” voorgoed onderuit gehaald. De uiteindelijke waarheid is veelsoortig, meervoudig en hangt sterk af van de tijdsgeest en de religieuze cultuur van de mysticus. Zowel de mystieke wegen als hun einddoelen zijn pluriform.
Wel gaat het steeds om een persoonlijk zoektocht naar de ervaring van het hogere, het sublieme, het numineuze.
De mystieke ervaring
Over de mystieke ervaring valt weinig te zeggen. Onze ervaringen laten zich namelijk moeilijk in woorden vatten. Hoe beschrijf je, bijvoorbeeld, de smaak van een heerlijke, onbekende tropische vrucht? En wat heeft een ander aan je beschrijving? Sterker nog, als je deze persoon overlaadt met allerlei beschrijvingen van tropische vruchten wordt het snel vervelend. En dat geldt ook voor mystieke ervaringen. Veel zenleerlingen hebben vol verwachting doorgebladerd naar de verlichtingservaringen in Kapleau’s Three Pilars of Zen om bedrogen uit te komen. Oersaai. De mystieke ervaring is te zeer persoonlijk. Hij is alleen relevant voor jezelf.
Uit de veelheid van mystieke ervaringen is wel een aantal kenmerken te destilleren. De mystieke ervaring is:
- Onuitsprekelijk, niet in woorden te vatten,
- gaat gepaard met een gevoel van eenheid en verbondenheid,
- lijkt buiten de tijd te staan,
- is betekenisvol in die zin dat de werkelijkheid zich toont zoals zij is,
- voelt als een overgave aan het sacrale, aan iets groters dan jezelf.
Het wordt een verlichtingservaring of eenheidservaring genoemd. De zen noemt het kensho, het zien van de eigen aard. Yogi spreken van sat-chit-ananda, een gelukkige, bewuste zijnstoestand.
Deze beleving is een bron van groot geluk. De wijzen en mystici zijn het er over eens dat de eenheidservaring het hoogste goed (summum bonum) en grootste geluk is. Het staat boven het najagen van materieel bezit of van persoonlijk geluk. Verlichting is tegelijkertijd betoverend en vreeswekkend (fascinans et tremendum) omdat het ons wereldbeeld op zijn grondvesten laat trillen.
Is mystiek nuttig?
Is mystiek nuttig? Verkeerde vraag! Je kunt je net zo goed afvragen of het luisteren naar een prachtig muziekstuk of het aanschouwen van een kleurrijke zonsondergang nut heeft. De mystiek is waardevol in en om zichzelf.
En wellicht ligt de mystieke ervaring aan de bron van veel religies. Je zou de religies zelfs kunnen beschouwen als geïnstitutionaliseerde mystiek. Godsdiensten kennen prachtige verhalen die zin geven aan het leven. Ook de mystici hebben in woord en geschrift verslag gedaan van hun ervaringen en daarmee ontelbare mensen mee geïnspireerd. Vooral omdat zij erop wijzen dat onze alledaagse werkelijkheid niet gescheiden is van onze diepste spirituele beleving. Het profane en het sacrale raken elkaar op mysterieuze wijze.
Referenties
- James, W., The varieties of religious experience, London, 1902
- Tydeman, N., “Wereldvreemd en toch intiem met leven en dood”, in Wat is verlichting, Asoka 2009.