Dit is de Wegwijzer naar Stille verlichting, een gedicht van Hongzhi Zhengjue, chanmeester (1091-1157).
Korte bespiegeling vooraf
Stel je het eens voor: tweeënhalf duizend jaar na de Boeddha zingt Hongzhi zijn loflied op de verlichting, deze Wegwijzer naar Stille Verlichting. En nu, duizend jaar later, beoefenen we het nog steeds! Als mo-chao als je tot de Chan behoort of als shikantaza als je het Zen pad volgt.
Hongzhi’s stille verlichting is tegelijkertijd stil en betrokken op de wereld. De stilte is onontbeerlijk, de gedachten zijn vergeten, de geest is kalm. Dit is het kalmerende, stoppende aspect van meditatie dat de Boeddha onderwees (shamatha). Maar de geest is niet blanco of doods, want dan verval je in het uiterste tot wat tijdgenoot Dahui verwierp als “zitten in een spookachtige grot op een donkere berg”. Neen, de geest is lumineus en open: “hij verschijnt helder en levendig voor je aangezicht”. Dit is het inzicht waar Boeddha het over had (vipassana). De geest staat open voor indrukken van binnen en van buiten: kraanvogels, bergtoppen, wolken trekken voorbij, maar dat alles in een roerloze, tijdloze eenheid.
Honghzi onderstreept de noodzaak van de balans tussen sereniteit en verlichting. Verlichting zonder sereniteit ontaardt in opkomende gedachten en het vervallen van de eenheid in de verschijnselen. Sereniteit zonder verlichting is een gedachteloze leegheid die geen recht doet aan de verschijnselen. Neen, de verlichting is slechts volmaakt bij een combinatie van lumineus inzicht in de verschijnselen en een kalme geest. Dan bloeit de lotus, dan ontwaakt de dromer! Verbreid dit in alle richtingen zonder eigenbelang.
Gedicht
Stil en sereen, de woorden vergeten, verschijnt het helder en levendig voor je aangezicht.
Als je het weerspiegelt word je grenzeloos; als je het belichaamt word je geestelijk vervuld.
Dit zuiver gewaarzijn is lumineus, een stilte die de verwondering herstelt:
Dauw in het maanlicht, een rivier van sterren, besneeuwde pijnbomen, wolken verhullen de bergtop.
In duisternis glanst het helder, in verborgenheid meest luisterrijk.
Een kraanvogel droomt in de winterse mist. Stille wateren stromen in de herfst.
Eindeloze eeuwen lossen op in het niets; eenheid doordrenkt alle dingen.
In deze stille verwondering is alle streven vergeten. Vanwaar dit wonder?
Alert en helder de verwarring doorzien is het pad van verlichting naar de lumineuze bron -
Het weven van een goddelijk gewaad met gouddraden op een jaden weefgetouw.
Het absolute en het relatieve zwichten voor elkaar; duisternis en licht zijn van elkaar afhankelijk.
Los van de zintuigen en hun objecten werken zij op het juiste moment samen.
Drink het medicijn van de juiste overtuiging. Verjaag de verwarring met een roffel op de trom.
Als de verlichting vervolmaakt is ben je vrij om te handelen.
Het zelf trekt door de poort en de takken dragen fruit.
Alleen stilte is de onovertroffen welsprekendheid, alleen verlichting het universele antwoord.
Antwoordend zonder in prestatie te vervallen, sprekend zonder luisteraars te verstrikken
Zo glanzen de tienduizend vormen majesteitelijk; allen verklaren de dharma.
Alle objecten bevestigen het, eenieder in dialoog.
In samenspraak bevestigen en beantwoorden zij elkaar in harmonie.
Maar als verlichting de sereniteit verwaarloost ontstaat er diversiteit.
In samenspraak bevestigen en beantwoorden zij elkaar dan in disharmonie.
Als sereniteit de verlichting verwaarloost, dan vertroebelt de dharma.
Maar bij volmaakte verlichting bloeit de lotus en ontwaakt de dromer.
Honderd beken stromen naar de oceaan; duizend bergketens omringen de hoogste piek.
Zoals ganzen melk verkiezen en bijen honing verzamelen.
Nu de stille verlichting het ultieme bereikt heeft, bied ik jou mijn leer aan.
De leer van stille verlichting gaat van het diepste tot het hoogste.
Dit lichaam vol-ledig, de handen verenigd in een devoot gebaar.
Van het begin tot het einde hebben de veranderlijke vormen en de tienduizend verschillen één patroon.
Het verborgen juweel uit de legendes is smetteloos.
Mensen zijn gebonden aan wetmatigheden maar de alomvattende werking is zonder streven.
De heerser verblijft in zijn koninkrijk, de generaal gaat voorbij de grenzen.
De lering van onze school treft rechtstreeks en waarachtig doel.
Verbreid hem in alle richtingen zonder een beloning te verwachten.
Een vrije interpretatie van Hongzhi’s onovertroffen gedicht over stille verlichting (shikantaza) gebaseerd op twee Engelse versies:
- Dan Leighton And Yi Wu, translators, “Guidepost of Silent Illumination”, in The Art of Just Sitting, John Daido Loori ed., Wisdom Publications, 2004.
- Sheng-yen, “On Silent Illumination” in The Art of Just Sitting, John Daido Loori ed., Wisdom Publications, 2004.
Een aantal passages blijft vrij cryptisch. Het gaat per slot van rekening ook om een zeer oude tekst.